نظارت ورهبری آموزشی- نرجمه دکتر ابوالقاسمی - (زینب سرخ شهان)

مقدمه :

           درس نظارت و راهنمایی آموزشی از جمله درس های مهم واساسی برای مدیران آموزشی و معلمان در کشورما ودیگر کشورها به شمار می آید . در اینجا می خواهم در مورد کتاب نظارت و رهبری آموزشی رویکردی تحولی از کارل دی .گلیکمن و استفن پی . گوردون و ژوویتا ام .راس گوردون ترجمه دکتر مورکانی و دکتر ابوالقاسمی توضیح دهم این کتاب دارای 5 بخش و 15 فصل می باشد که خلاصه ای از فصل 11 را بیان می کنم .

کمک مستقیم به معلمان

            کمک مستقیم به معلمان برای بهبود آموزش:

- کسی باید مسئولیت عمل نظارتی برکمک مستقیم را برعهده بگیرد تا به این ترتیب اطمینان حاصل شود که معلمان بازخورد یافته تنها گذاشته نمی شوند و به عنوان بخشی از کادر آموزشی مشارکت داده می شوند.

- معلمان نیازمند به کمک در وهله نخست از معلمان همکار ودر مرحله ی بعدی از ناظر و کادر مدیریتی مدرسه کمک می خواهند.

- یکی از عناصر حیاتی مدرسه موفق کمک مستقیم به معلمان است .

منابع کمک مستقیم به معلمان عبارتست از :

1- نظارت بالینی :

نظارت بالینی از اقدامات پیشگامانه موریس کوگان با ناظر معلمان کارآموز دانشگاه هاروارد گرفته شده است .

آثاربدست آمده از فعالیتهای پیشگامانه عبارتند از :

1) کتاب نظارت بالینی رابرت گلدهامر

2) نظارت بالینی کوگان

گلدهامر، اندرسون و کراجوسکی نه ویژگی در نظارت بالینی به عنوان مفهوم برشمرده اند:

نظارت بالینی :

1- تکنولوژیی برای بهبود آموزش است .

2- مداخله ای آزاد فرایند آموزشی است .

3-  هدف گراست و نیازهای مدرسه را با نیازهای رشد شخصی کسانی که برای مدرسه کار می کنند تلفیق می کنند.

4- بررابطه ای کاری و حرفه ای بین معلمان و ناظران مبتنی است .

5- نیاز به سطح بالایی از اعتماد دو طرفه وجود دارد که در فهم ،پشتیبانی و تعهد برای رشد منعکس می شود.

6- در حالی که سیستماتیک است ، نیاز به روش شناختی با تغییر مکرر و انعطاف پذیر دارد.

7- تنش سازنده ی درستی برای پیوند میان واقعیت و ایده آل پدید می آورد.

8- فرض  بر این است که ناظر مطالب بسیارزیادی در مورد تحلیل آموزش و یادگیری ونیز تعامل انسانی سازنده می داند.

9- نیاز به کارآموزی پیش از خدمت (برای ناظران به ویژه در تکنیکهای مشاهده ) و نیز انعکاس مستمر ضمن خدمت بر شیوه های تاثیر گذار دارد.

5 گام متوالی ساختار نظارت بالینی عبارتند از:

1- مصاحبه ی اولیه با معلم                2- مشاهده کلاس               3- تحلیل و تفسیر مشاهدات و تعیین روش کنفرانس (مصاحبه)

4- مصاحبه ی پایانی با معلم               5- نقد چهار گام قبلی

گام 1- مصاحبه ی اولیه معلم :

درقسمت مصاحبه ی اولیه ، ناظر با معلم در نشست مشترکی ، مواردی از این قبیل را تعیین می کند:

1) علت و هدف مشاهده                    2) تمرکز مشاهده               3) روش و شکل مشاهده                    4)زمان مشاهده

5) زمان مصاحبه ی پایانی (بعداز مشاهده )

نکته : همه ی این تصمیمات قبل از مشاهده ی عملی صورت می گیرد تا هم معلم وهم ناظر از آنچه می شود آگاهی داشته باشند.

نکته : هدف مشاهده باید معیارهایی را برای تصمیم گیری های باقی مانده بر تمرکز ، روش و زمان مشاهده ایجاد کند.

نکته : ناظر و معلم که در مصاحبه ی اولیه مشارکتی دخالت دارند می توانند راهکارهای مشاهده را مدنظر قراردهند و نوعی روش جمع آوری داده ها وتمرکز مشاهدات را که دوطرف با آن موافق اند را انتخاب کنیم .

نکته : در مصاحبه ی اولیه ناظر با استفاده از رفتارهای غیردستوری می تواند از معلم بخواهد که تمرکز مشاهده را انتخاب کند و کار معلم را در انتخاب یا ایجاد سیستم مشاهده ای که خودمی پسندد تحلیل کند.

گام 2 - مشاهده ی کلاس :

- این گام فرصت پیگیری توافقهای انجام شده در مصاحبه ی اولیه است .

نکته : ناظر ممکن است از یک روش یا ترکیبی از روشهای مشاهده استفاده کند.

روش های مشاهده شامل :

1) تعداد طبقه بندی شده                   2) شاخص عملکرد              3) ترسیم نمودار بصری                     4) به کارگیری فضا

5) گزارش کامل گفتگوهای کلاس        6) نظر سنجی های بازپاسخ    7) مشاهده س شرکت کننده              8) پرسشنامه ی متمرکز

9)سیستمهای مشاهده مناسب

نکته : ناظر باید تفاوت بین توصیف رویدادها و تفسیر ها را به یاد داشته باشد و تعبیر پس از توصیف باید بیان شود.

گام 3 - تحلیل و تفسیر مشاهدات و تعیین روش کنفرانس (مصاحبه ):

- تحلیل و تفسیر مشاهده و تعیین روند در این مرحله امکان پذیر است .

- ناظر کلاس را با مشاهداتش ترک می کند ودر اتاق یا جایی خلوت می کند و وظیفه ی او اکنون محاسبه ی تعداد ، جستجوی الگوهای تکرارشدنی ، مشخص کردن رویدادهای مهم یا کشف اینکه کدامیک از معیارها در عملکرد حضور دارند و کدامیک حضورندارند .

-ناظرصرف نظر از ابزار ،  پرسشنامه ها یا فرم های بازپاسخ که استفاده شده اند ، باید ححم وسیعی از اطلاعات را تجزیه و تحلیل کند.

نکته : طی کار بامعلمی که به بهترین نحو با روش مشارکتی یا غیردستوری سازگار است و نظارت بالینی را تجربه کرده ، برخی ناظران ، داده های مشاهده را قبل از مصاحبه ی نهایی به معلم ارائه می دهندن که این امر به معلم امکان می دهد که داده ها را به وضوح مرور و تفسیر اولیه ی خود را به مصاحبه ی نهایی ببرد.

گام 4- مصاحبه ی پایانی با معلم :

با تکمیل فرم مشاهده ، تحلیل تکمیل می شود و پس از تفسیر فرم ، با انتخاب روش ، ناظر آماده ملاقات با معلم در مصاحبه پایانی می شود.

مصاحبه نهایی به این منظور برگزارمی شود که :

تحلیل مشاهدات مورد بحث قرار گیرد و در نهایت طرحی برای بهبود آموزشی تهیه شود.

در مصاحبه ی پایانی با معلم :

1- نخست مرحله ی کار این است که به معلم اجازه ورود به مشاهده را بدهیم تا آنچه را مشاهده کرده ایم به او بازخورد دهیم .

2- سپس ناظر می تواند شیوه ی انتخاب شده (کنترل دستوری ، اطلاعات دستوری ، مشارکتی یا غیردستوری ) را دنبال کند.

در مصاحبه ی نهایی مشارکتی ، ناظر و معلم می توانند همزمان مسئولیت تصمیم گیری را برعهده بگیرند ، زیرا آنها یک طرح عملی را برای بهسازی آموزشی ایجاد می کنند.

در مصاحبه نهایی که معلم طرح بهبود خود را طراحی می کند ناظر آن را توصیف ، تشویق و منعکس خواهد کرد.

- مسئولیت ایجاد طرح آتی ممکن است و ظیفه ناظر ، معلم یا هردو باشد.

- مصاحبه ی پایانی با معلم یک طرح برای توسعه و بهبود بیشتر خاتمه می یابد.

هدف بیانی است که معلم برای مشاهده بعدی عنوان می کند : « من تعامل بین دانش آموزان را در بخش ها به میران 50درصد افزایش خواهم داد».

حالا برای افزایش تعامل بین دانش آموزان در بخش ها باید فعالیت های زیر را انجام داد:

فعالیت ها شامل مجموعه نکات از پیش تهیه شده ی مرتبط با هدف اند:

1- تامل حداقل 3 ثانبه قیل از پاسخ دادن یک دانش آموز را تمرین کن

2- استفاده از سوالات باز پاسخ را تمرین کن

3- بحث های  کوتاه و مستمر را طرح کن

گام 5- نقد چهارگام قبلی :

- زمانی برای مرور این است که آیا فرمت ور وندهای مصاحبه ی اولیه تا مصاحبه ی پایانی رضایت بخش بوده اند و نیز قبل از تکرار چرخه باید تغییراتی ایجاد کرد یا نه؟

- نقد را می توان در پایان مصاحبه ی نهایی انجام داد ولزوما جلسه ی رسمی برگزار نکرد.

نقد را می توان طی بحث مختصری که شامل سوالات ذیل است انجام داد :

1- در کاری که انجام داده ایم چه مورد با ارزشی داشته است ؟

2- در کاری که انجام داده ایم چه موردی کم ارزش بوده است ؟

3- چه تغییراتی را می توان مورد بحث قرار داد؟

نقد هم ارزش کارکردی دارد و هم ارزش نمادین موضوع نشان می دهد که :

1- ناظر در امر بهسازی مانند فرد مورد نظارت در کار مشارکت می کند.

2- بازخورد از معلم به ناظر این شانس را می دهد که هنگام کار با معلم در آینده چه فعالیتهایی را ادامه دهد، اصلاح کند یا تغییر دهد.

بدین ترتیب 5 مرحله کامل می شوند و یک طرح ملموسی از فعالیت  آتی در اختیار معلم قرار می گیرد.

مقایسه نظارت بالینی با ارزشیابی معلم :

- نظارت بالینی با ارزشیابی تکوینی سازگار است و نوعی کمک غیر قضاوتی ارائه می دهد که هدف از آن بهبود آموزش معلم است .

- نظارت بالینی در عمل شامل ارزشیابی تکوینی اما فراتر از آن است ، زیرا معلم را در طراحی و اجرای یک نقشه عملی برای تحقق هدف های بهبود آموزشی یاری می کند.

- نظارت بالینی نه تنها با ارزشیابی پایانی سازگاری ندارد ، بلکه در پی جمع آوری داده ها برای قضاوت در این مورد است  که آیا معلمان معیارهای عملکردی بر اشتغال به کار مستمر را گرفته اند یا نه.

هم نظارت بالینی و هم ارزشیابی پایانی دارای ساختارهای مشابه ی هستند :

            1- مصاحبه ی اولیه                         2- بازدید کلاس                 3) مصاحبه ی نهایی

تلفیق نظارت بالینی ونظارت تحولی :

- نظارت تحولی از ناظر می خواهد با یکی از چهار روند ارتباطی (کنترل دستوری ، اطلاعاتی دستوری ، مشارکتی یا غیر دستوری ) در سطح رشد ، کارشناسی و تعهد معلمان سازگار شود .

- گلد هامر در مورد نظارت بالینی بر شیوه ی ارتباطی غیر دستوری تاکید دارد.

- چرخه بالینی کوگان نوعی جهت گیری مشارکتی را منعکس می کند.

- مدل بالینی هانتر از روند دستوری پشتیبانی می کند.

- پیشنهاد ما این است که شیوه های نظارتی اطلاعاتی دستوری ، مشارکتی و غیر دستوری همگی با مدل بالینی سازگارند.

- با استفاده از شیوه ی اطلاعاتی دستوری ناظر می تواند دو یا سه کانون مشاهده و روش های جمع آوری اطلاعات در مصاحبه ی اولیه را پیشنهاد و توصیف کند و از معلم بخواهد از بین گزینه های آماده شده انتخاب کند.

- رفتار های کنترل دستوری با هدف و اصول نظارت بالینی سازگاری ندارند.

- کنترل دستوری فقط باید به صورت کوتاه مدت و در موقعیتهای بحرانی به عنوان بخشی از چرخه ی بالینی متداول مورد استفاده قرار گیرد.

مربیگری همتایان :

به دو دلیل کمک معلمان به یکدیگر به روشی مدون و مورد قبول برای کمک مستقیم به هریک از معلمان تبدیل شده است .

1- چون در حالت طبیعی معلمان برای کمک گیری بیشتر به یکدیگر تکیه می کنند تا به ناظر

2- از آنجا که نظارت اصولا بیش از ارزشیابی پایانی بر بهبود آموزش تکیه دارد.

از راههای زیر زمان و منابع کمک به همکار افزایش یافته است :

1- طرح مسئولیت های گسترده برای معلمان                   2- معلمان راهنما                           3- معلمان استاد

4- مدیرگروهها                                                      5- رهبران تیم ها

همتا چیست ؟

به کارگیری معلمان برای کمک به دیگر همکارانشان طی نظارت بالینی ، نظارت و راهنمایی همکار یا مربیگری همتا نامیده می شود .

اجزای موفقیت در نظارت و راهنمایی همکار عبارتست از :

1- هدف                          2- آماده سازی                  3- برنامه ریزی                   4- رفع مشکلات

هدف:

قبل از آغاز برنامه ی مربیگری همتایان ، شفاف سازی هدف یا اهداف لازم است :

1- نخست اینکه آیا این واقعا کمک به همکار است یا نوعی کمک یک طرفه از بالا به پایین و سلسله مراتبی است (که معلم با تجربه و آموزش دیده تری به معلم کم تجربه تری عرضه می کند)؟

2- در برنامه ی مربیگری همتایان چه کسی دریافت کننده ی کمک است ؟

3- آیا مشاهدات و بازخورد برمهارتهای آموزشی رایج که هر معلمی تلاش می کند آنها را بیاموزد یا اجرا کند ، متمرکز می شوند یا بر دغدغه های ویژه هر معلم در مورد روش تدریسش محدود می شوند؟

4- آیا مشاهدات و بازخورد بر تدریس معلم تمرکز دارد یا بررفتارهای فردی دانش آموز؟

5- آیا هدف راهنمایی ، آگاهی بیشتر و تصمیم گیری انعطاف پذیر است یا اجرای مهارتهای تدریس ویژه؟

6- در نهایت هدف راهنمایی چگونه با هدف بزرگتر مدرسه برای بهسازی آموزش دانش آموزان منطبق می شود؟

- اگر جهت مشخصی در برنامه مربیگری همتا وجود نداشته باشد ف معلمان را اراده از انجام فعالیتهای لذت بخش خشنود می شوند  اما در مورد اجرا و پایان کار ، احساس خوشانبدی نخواهند داشت .

آماده سازی :

آماده سازی معلمان قبل از اجرا ، شامل موارد زیر است :

- آموزش در زمینه ی : 1- فهم هدف و رویه های مربیگری همتا

                             2- انجام مصاحبه ی اولیه برای تعیین نقطه تمرکز مشاهدات

                             3- اجرا و تحلیل یک مشاهده برای تمایز بین رویدادهای تفسیر شده و مشاهده ی کلاس

                             4- اجرای دو مصاحبه ی نهایی با شیوه های مختلف برای توسعه ی برنامه های عملی (یکی با استفاده از روش غیردستوری

                              و دیگری با ساتفاده از روش مبتنی برهمکاری)

جلسه های آموزشی که حدود 6 ساعت هستند حداقل مهارتها و دانش لازم برای آغاز مربیگری همتایان را ارائه می دهند.

زمان بندی :

- برنامه مربیگری همتایان نیاز به زمان اضافی دارد این برنامهم باید (حداقل درآغاز) داوطلبانه باشد.

مشارکت بیشتر معلمان در صورتی تحقق می گیرد که :

1- ناظر بتواند زمانی را برای مربیگری همتایان در طی ساعت مدرسه در نظر بگیرد.

2- آزاد کردن وقت برای مشاهدات همکاری معلمان است به این نحو که گاه  به گاه برنامه ریزی چنان باشد که دو کلاس توسط یک معلم در برنامه ی نمایشی ویدئویی ، ارائه مقاله یادیگر فعالیتهای آموزشی در مقیاس بزرگ شرکت کنند.

3- سازمان دهی تیمهای معلمان است . معلمان باید به گونه ای سازماندهی شوند که در کنار یکدیگر احساس آرامش و راحتی کنند و هیچ الزامی ندارند که در سطح یکسانی ار تجربه و قابلیت قرار بگیرند.

- گذاشتن معلمانت با تجربه در کنار معلمان تازه کار ، معلمان ارشدتر در کنار معلمان معمولی با معلمان معمولی در کنار معلمان ضعیف که دچار مشکل اند مفید واقع می شود.

رفع مشکل :

در این مرحله که ناظر قادر به تعیین هدف ،آموزش ، زمان بندی و رفع ایراد است برنامه ی مربیگری همتایان را می توان اجرا کرد.

سومین مرحله در شکل گیری برنامه ی مربیگری همتا ، نظارت نزدیک بر پیشرفت همکار است .

ناظر باید به عنوان فردی مرجع ، در دسترس تیم های همکار قرار داشته باشد.

ناظر باید مطمئن باشد کتاب ها ، ویدئوها وروش ها یا ابزارهای مشاهده فهرست بندی شده اند و در کتابخانه ی تخصصی در اختیار معلمان قرار دارند.

 نظارت بالینی و مربیگری همتایان در حال حاضر دو نمونه از رایج ترین انواع کمک مستقیم در مدرسه ها هستند.

انواع دیگر کمک های مستقیم :

1- تدریس نمایشی                                                  2- تدریس مشترک                         3- کمک با منابع و مواد       

4- کمک در زمینه ی سنجش دانش آموزان                     5- حل مسئله                               6- ارشاد

نتیجه گیری

- اگر کمک مستقیم به معلملن نشود هیچ مدرسه یاسیستم مدرسه ای نباید امید به بهبود آموزشی داشته باشد .

- دردرون ساختار نظارت بالینی ، مربیگری همتایان ساختار شناخته شده ای برای همکاری است که معلمان می توانند برای کمک به یکدیگر از آن بهره گیرند.

- کمک مستقیم علاوه بر ارزشیابی تلخیصی ، در اعتماد به نفس ، بهبود و حرکت هماهنگ معلمان به سوی اقدام مشارکتی کمک خواهد کرد.

کارل دی .گلیکمن ، استفن پی . گوردن ، ژوویتا ام .راس -گوردون ، (1391) ، نظارت و رهبری آموزشی ریکردی تحولی ، ترجمه مورکانی و ابوالقاسمی ، (تهران : دانشگاه شهید بهشتی )، فصل 11